Η θεατρική παιδεία
στα δημόσια σχολειά μας
Λεία Χατζοπούλου – Καραβία
Δρ. Συγκριτικής Γραμματολογίας Σορβόννης, 1992
Στα δικά μου μαθητικά χρόνια, τα μεγαλοσχολειά είχαν ειδικές ώρες αφιερωμένες στο θέατρο και χρησιμοποιούσαν τα καταλληλότερα μέλη του διδακτικού προσωπικού τους για την επιλογή και διδαχή θεατρικού έργου και τις αρτιότερες δυνατόν παραστάσεις του, όχι μόνο για μαθητές και γονείς μα συχνά ανοιχτές σε ευρύτερο κοινό. Οι διδάσκοντες εξελίσσονταν αργότερα συχνά σε μέγιστους θεατράνθρωπους του τόπου. Έχω δει θαυμάσιες παραστάσεις στη Σχολή Μωραΐτη, στο τότε Κολέγιο «αρρένων», κι έχω συμμετάσχει σε πολλά έργα στο Αμερικανικό Κολέγιο «θηλέων».
Σίγουρα δεν ήταν μόνο οι συμμετοχές μου εκείνες που μου έδωσαν την αγάπη για το θέατρο, αφού από την προεφηβική μου ηλικία υποδυόμουν με πάθος ρόλους: τη νεαρή Ιωάννα της Λορένης, την Κόμισσα Pimbèche στους Δικομανείς του Ρακίνα (Les Plaideurs, 1668), σε ιδιωτικά σχολεία ξένων γλωσσών. Μα πιθανότατα, αν δεν είχα την ευκαιρία τέτοιων συμμετοχών, δε θα ήμουν αργότερα νοσταλγικά κι ενεργά μέσα στο χώρο του θεάτρου.
Το 1963 αποφοίτησα ως ηθοποιός κι έπαιξα στο θέατρο Πορεία και σε άλλα θέατρα δυο συνεχή χρόνια. Από το 1965, που άρχισα Κλασικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, έπαιζα σποραδικά. Μόνο αφού πήρα το πτυχίο μου (1971), άρχισα να ασχολούμαι σταθερά ως ηθοποιός (Βραβεία Φεστιβάλ Ιθάκης 1977 και 78), ως συγγραφέας θεατρικών έργων και ως διδάσκουσα (Πάροδος, Πνευματικό Κέντρο Ζωγράφου) ως το 1983.
Τότε ο Δήμος Νέας Σμύρνης, του τόπου όπου γεννήθηκα και ζω μόνιμα, μου πρότεινε να διδάξω θέατρο στα δημόσια σχολειά μας σε παιδιά που το επιθυμούσαν. Δέχτηκα με χαρά κι ανησυχία. Πώς να διδάξω ακόμα κι απλά Ιστορία Θεάτρου σε παιδιά μεγάλων τάξεων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που δεν είχαν ακόμα εδραιώσει κάποια γνώση Ιστορίας εν γένει, που στα λίγα χρόνια ζωής τους δεν είχαν καλά-καλά ξεχωρίσει προ Χριστού και μετά Χριστόν, που φυσικά δεν ήταν δυνατό να συλλάβουν τη διαλεκτική εξέλιξη των πραγμάτων; Αποφάσισα ότι για να μιλήσω πάνω σε όλα αυτά, έστω ελλειπτικά και υπεραπλουστευτικά, χρειαζόμουν χειροπιαστό υλικό.
Έφτιαξα λοιπόν καρτέλες που από τη μια πλευρά έγραφαν περιόδους, π.χ. Αρχαία Τραγωδία 500-400 π. Χ. κι από την άλλη πλευρά λίγα ονόματα, σημαντικά από μόνα τους, μα και που μπορούσαν να γίνουν αφορμή κουβέντας για σύγχρονα θέματα και να διευρύνουν τη λεξιλόγιο των μαθητών. Έτσι, η πρώτη καρτέλα σημείωνε με χρωματιστά γράμματα: Ιεροτελεστίες / Θέσπις / Φρύνιχος / Αισχύλος / Σοφοκλής / Ευριπίδης. Τους τρεις τραγικούς μας τους είχαν ακούσει τα παιδιά ή θα τους άκουγαν σύντομα στη μαθητική πορεία τους. Οι «Ιεροτελεστίες» άνοιγαν δρόμο να μιλήσουμε για τις Διονυσιακές γιορτές, τους τραγοπόδαρους ακόλουθους του θεού (κι είχαμε εικόνες από τα ψηφιδωτά της Πάφου που τους έδειχναν τα χορεύουν), την ελληνική προέλευση της παγκόσμιας λέξης «τραγωδία», τράγων ωδή. Τα παιδιά αναγνωρίζουν τη λέξη ωδή – ωδείο, και νιώθουν περήφανα γιατί η δική μας γλώσσα προίκισε τόσες άλλες. Οι κυκλικοί χοροί, σαν τον Καλαματιανό μας, δεν είχαν τότε ακόμα ένα ξεχωριστό πρόσωπο. Ο Θέσπις θέσπισε (τα παιδιά συνδέουν συνειρμικά τις δυο λέξεις) να υπάρχει ένα υποκριτής, που να ερωτάται και να αποκρίνεται σαν Διόνυσος, κι έτσι έχουμε διάλογο κι αρχίζει το θέατρο που γνωρίζουμε με τον αποκριτή-υποκριτή. Ο Φρύνιχος χρησίμευε για «πολιτικούς λόγους». Μόλο που δεν σώθηκαν έργα του, ξέρουμε ότι μίλησε για γεγονότα του καιρού του, τη Μίλητο που οι Αθηναίοι ξεσήκωσαν με υποσχέσεις συμπαράστασης σε επανάσταση κατά των Περσών κι ύστερα εγκατέλειψαν ανυπεράσπιστη ως την άλωση και την καταστροφή της. Ενώ άλλοι έγραφαν εκ του ασφαλούς για θέματα μυθολογίας, αυτός κινδύνεψε τη ζωή του κι έχασε την περιουσία του με το θαρραλέο εγχείρημα της Μιλήτου Άλωσις.
Αν και τα παιδιά μπορούσαν να μάθουν με παιχνίδι και να θυμούνται δια βίου τα επτά σωζόμενα έργα του Αισχύλου και τα ισάριθμα του Σοφοκλή, αυτά θα παρέμεναν άδειες λέξεις. Μιλούσαμε λοιπόν για την ιστορία των Ατρειδών την Πελοπόννησο – Άργος, Σπάρτη ή Μυκήνες – και για τον Τρωικό Πόλεμο που σχετίζεται μ’ αυτούς, για την ιστορία των Λαβδακιδών στη επτάπυλη Θήβα. Όταν τα παιδιά γνώριζαν πρόσωπα, συγγένειες, πολλούς ήρωες του Τρωικού Πολέμου και τις περιπέτειές τους, ακουμπούσαμε τα έργα των τραγικών στον ένα κύκλο ή στον άλλο. Σύνθημα των παιδιών μπαίνοντας στην τάξη «ΠΕΙΠΑΧΕ». Τα αρχικά των σωζόμενων του Αισχύλου (Πέρσες, Επτά ενάντια στη Θήβα, Ικέτιδες, Προμηθέας, Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες). Τα τρία τελευταία ήταν η μόνη μας σωζόμενη ολόκληρη τριλογία. Τα άλλα ήταν κομμάτια τριλογιών. Το πρώτο της κομμάτι, το δεύτερο ή το τρίτο. Παρασύνθημα για την είσοδο στην τάξη «ΑΤΑΟΗΦΟ». Τα αρχικά των σωζόμενων του Σοφοκλή (Αίας, Τραχίνιες, Αντιγόνη, Οιδίποδας Τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Οιδίποδας στον Κολωνό). Συναντώ ενήλικες πια μαθητές που τα θυμούνται πάντα.
Τα έργα του Ευριπίδη ήταν πιο πολλά και δεν τα αποστηθίζαμε. Τα συζητούσαμε, όμως, κι αν ρωτούσα ποιος έγραψε τον Ιππόλυτο, τη μια ή την άλλη Ιφιγένεια, τη Μήδεια, τις Βάκχες, τα παιδιά έφερναν γρήγορα στο νου το σύνθημα και το παρασύνθημα κι απαντούσαν αδίστακτα «Ο Ευριπίδης!».
Το μάθημα γινόταν ένα δίωρο μια φορά την εβδομάδα σε κάθε σχολικό κτήριο (για τα δυο μαζί συστεγαζόμενα σχολεία). Με το πρόγραμμα αυτό καλύπταμε και τα δέκα σχολεία του Δήμου μας. Σε κάθε μάθημα, τα παιδιά μάθαιναν απαραίτητα δυο-τρεις νέες λέξεις. Ο Ορέστης βρέθηκε σε δίλημμα. Να γίνει φονιάς της μάνας του Κλυταιμνήστρας ή να μην πάρει εκδίκηση για τη δολοφονία του πατέρα του Αγαμέμνονα, όπως όφειλε, σαν καλός γιος; Η λέξη «δίλημμα» έμπαινε στην καθημερινότητά μας. Ο ένας είχε δίλημμα: να αφήσει την προπόνηση για ένα πάρτι ή όχι; Η άλλη είχε βρεθεί σε δίλημμα όταν χρειάστηκε να αποφασίσει αν θα έμενε στη γιορτή της μάνας της ή αν θα πήγαινε στα γενέθλια της καλύτερής της φίλης.
Στην καρτέλα ΑΡΧΑΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ 450-300 π. Χ., αναφέρονταν στη πίσω πλευρά Αριστοφάνης / 2ος Φρύνιχος / Μένανδρος. Όποιος είχε παιδικό βιβλίο ή κλασσικό εικονογραφημένο για τον Αριστοφάνη, το έφερνε περήφανα στην τάξη. Ο Φρύνιχος ήταν αφορμή για να καταλάβουν τα παιδιά ότι σε διάφορε εποχές υπήρχαν πολίτες με το ίδιο όνομα, κι ότι γίνονταν δραματικοί αγώνες. Το 429 π. Χ. ο Αριστοφάνης έλαβε τα πρωτεία (Βάτραχοι) κι ο Φρύνιχος τα δευτερεία (Μούσαι).
Επειδή όλοι ξέρουμε ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για τα παιδιά είναι να πεις ότι κάτι είναι τόσο δύσκολο που μάλλον είναι αδύνατο να το μάθουν, έλεγα ότι η ακροστιχίδα με τα 11 σωζόμενα του Αριστοφάνη είναι σχεδόν ακατόρθωτη. ΑΙΝ-ΣΕΟΛ-ΘΒΕΠ (Αχαρνείς, Ιππείς, Νεφέλες - Σφήκες, Εκκλησιάζουσες, Όρνιθες, Λυσιστράτη – Θεσμοφοριάζουσες, Βάτραχοι, Ειρήνη, Πλούτος). Και φυσικά τα παιδιά με διέψευδαν στο πι και φι. Μόνο που πολλά, μη γνωρίζοντας τα Θεσμοφόρια, αλλά γνωρίζοντας τις θερμοφόρες, ανέφεραν σαν «Θερμοφοριάζουσες» το έργο αυτό.
Οι καρτέλες συνεχίζονταν. ΡΩΜΑΪΚΟ ΘΕΑΤΡΟ 254 π.Χ.– 65 μ.Χ. Τι γύρευε στον ελληνικό χώρο; Είχαμε νικηθεί στρατιωτικά, μα νικήσει σε πνεύμα! ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Γιατί τόσοι αιώνες άρνησης για τη θεατρική πράξη, εκτός από τα Θαύματα και τα Μυστήρια; Πώς ξεγλίστρησε και συνέχισε την πορεία του το Θέατρο, ακόμα και πριν την Αναγέννηση, με τις Φάρσες και την Commedia dell’Arte; Σε ποιες χώρες άνθισε η Αναγέννηση; Γιατί αναφέρουμε χώρες (Ισπανία, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) κι εδώ αναφέρουμε μόνο Κρήτη, όχι Ελλάδα; Γιατί άφησε τα κλασσικά θέματα κι ασχολήθηκε με τα «ρομάντζα» του κάθε τόπος στο ΡΟΜΑΝΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ, κι ύστερα στράφηκε (κυρίως βόρεια) στις καινοτόμες ιδέες του καιρού, ενώ εμείς εδώ γράφαμε ηθογραφίες και γλωσσοκωμωδίες;
Τα παιδιά των προαιρετικών θεατρικών τάξεων είχαν μια θαυμάσια υποδομή που πάνω τους στήριζαν άνετα πια τη σχολική Ιστορία τους. Η πόρτα της τάξης δεν έκλεινε, και συχνά είχαμε ακροατές – σκληρά εργαζόμενους γονείς ή παππούδες που «έπαιρναν ανάσα» με όσα λέγαμε.
Αλλά, βέβαια, το μεγαλύτερο μέρος του δίωρού μας ήταν αφιερωμένο στη θεατρική πράξη. Κάθε ομάδα έκανε παράσταση στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Έχοντας διανύσει μήνες προετοιμασίας, κανένας δεν είχε «τρακ». Όχι μόνο είχαν διαλέξει μόνοι τους ρόλους τους, κι αν υπήρχαν δυο υποψήφιοι αποφάσιζε η τάξη ποιος ήταν ο καταλληλότερος, αλλά είχαμε κάνει αποκριάτικο πάρτι με τα κοστούμια του έργου και την ανάλογη καθένας συμπεριφορά. Το σημαντικότερο ήταν ότι είχαμε εμπλέξει τους γύρω μας στην ετοιμασία και την παράσταση. Οι μανάδες κάτι είχαν ράψει, οι πατεράδες κάτι είχαν μαστορέψει, στη σκηνή «έπαιζε» η γλάστρα της γιαγιάς, η μαγκούρα ή ο σκούφος του παππού, το τραπεζομάντιλο και το κάδρο της θείας. Επειδή η παλιά σφιχτοπλεγμένη «γειτονιά» βαθμιαία χαλάρωνε, οι θεατρικές ομάδες γεννούσαν νέα αίσθηση γειτονιάς κι επί πλέον γεφύρωναν το χάσμα γενεών. Όπως σε χορωδία τραγουδούν δίπλα-δίπλα ηλικιωμένοι κι έφηβοι, έτσι όλοι συνεργάζονταν ασχέτως ληξιαρχείου να φτιάξουν προσκλήσεις και προγράμματα παραστάσεων, να βρουν στα συρτάρια τους ή στο Μοναστηράκι κάτι που έλειπε από κάποιον (όχι μόνο από το δικό τους παιδί), ώστε να γίνει η καλύτερη δυνατή παράσταση. Για μένα προσωπικά ήταν και πρόκληση να γράψω θεατρικά έργα – εργαλεία, που να στεγάζουν κάθε προσφερόμενο παιδί, από το πιο χαρισματικό μέχρι το πιο αδύναμο. Εκτός από τα της τέχνης, η κοινωνικοποίηση ήταν το μεγάλο κέρδος και του πιο αμήχανου και κλειστού παιδιού.
Τα χρόνια 1983-1999 ήταν για μένα και για όλους τους συμμετέχοντες ένας μικρός παράδεισος. Παίξαμε για άλλα σχολεία, στεγαστήκαμε σε διάφορα πολιτιστικά κέντρα, καλέσαμε ΚΑΠΙ, πήραμε μέρος σε δυο Φεστιβάλ (Αθήνα και Ιθάκη). Και παρά τη νοσταλγία όλων μας, ξέρουμε ότι όλα τα ανθρώπινα έχουν αρχή και τέλος. Ας μένει η αγάπη κι η καλή μνήμη όσο ζούμε. Ύστερα, προσφέρθηκα να εργαστώ σε άλλο – αν και συγγενικό –τομέα, ως Πρόεδρος του Διεθνούς Φόρουμ Θεατρικών Συγγραφέων (IPF) του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ITI – UNESCO), και ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του για τους διαγωνισμούς συγγραφής θεατρικών έργων ανά διετία. Πολλή δουλειά, πολλά χρόνια (2000-2006). Καθώς και στο WPI (Women Playwrights International). Παρά την κούραση, νιώθω τη χαρά να βρίσκομαι μες στο θεατρικό γίγνεσθαι του κόσμου. Μα η χαρά της δουλειάς μου στα δημόσια σχολειά μας δεν αντικαταστάθηκε ποτέ με τίποτα. Στον ενήλικο κόσμο μας, με ζεσταίνει πάντα η πράσινη περίοδος της ζωής μου δίπλα σε παιδιά που έγιναν και παραμένουν φίλοι μεταξύ τους και μαζί μου.
Πηγή:
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
www.TheatroEdu.gr > ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Πληρ. theatro@theatroedu.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου