Οι άνεμοι έχουν ονόματα

α. οι ΟΚΤΩ του ανεμολόγιου

Οι σημάντορες άνεμοι που ιερουργούν που σηκώνουν το πέλαγος σαν Θεοτόκο
που φυσούν και ανάβουνε τα πορτοκάλια που σφυρίζουν στα όρη κι έρχονται
Ο Μαΐστρος,  ο Λεβάντες,  ο Γαρμπής, ο Πουνέντες,

ο Γραίγος,  ο Σιρόκος,  η Τραμουντάνα,  η Όστρια

Οδυσσέας Ελύτης,   "Δοξαστικόν" του Άξιον Εστί:

1. ο ΒΟΡΙΑΣ και ο ΝΟΤΙΑΣ

Του μικρού βοριά παράγγειλα, να 'ναι καλό παιδάκι.

Μη μου χτυπάει πορτόφυλλα και το παραθυράκι.

Οδυσσέας Ελύτης

Όταν οι μεγάλες τιμές βαρομετρικής πίεσης βρίσκονται στα βόρεια του σημείου που βρισκόμαστε, τον άνεμο που θα γεννηθεί οι ναυτικοί τον λένε ΤΡΑΜΟΥΝΤΑΝΑ, λέξη με γιαγιά βενετσιάνα που εκτοπίζει την ελληνίδα ΒΟΡΙΑΣ στην καραβίσια γλώσσα. Ωστόσο η «Βοριάς»  διατηρείται ζωντανή στη γλώσσα των βοσκών, των γεωργών και των ανθρώπων της πόλης. Φυσάει κυρίως τον χειμώνα είναι ο ισχυρότερος από τους άλλους επτά που σχετίζονται με σημεία του ορίζοντα. Οι ποιητές συγκινούνται συνήθως από την έντασή του, 

ΒΟΡΙΑΣ χτυπάει την πόρτα μου και στην ψυχή μου αγιάζι

και στα πικρά τα μάτια μου στιγμή στιγμή βραδιάζει Δημήτρης Χριστοδούλου, στίχος σε τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη

ενώ ο Γιάννης Τσαρούχης στο δικό του

« Ανεμολόγιο» τον φαντάζεται σε ηλικία ωριμότητας με γκρίζα γενειάδα και έτσι τον ζωγραφίζει.

Καμιά φορά που δεν είναι τόσο ισχυρός οι στεριανοί τον λένε βοριαδάκι.

Όταν οι μεγάλες τιμές βαρομετρικής πίεσης βρίσκονται στα νότια του σημείου που βρισκόμαστε, τον άνεμο που θα γεννηθεί οι ναυτικοί τον λένε ΟΣΤΡΙΑ, λέξη με γιαγιά βενετσιάνα που εκτοπίζει την ελληνίδα ΝΟΤΙΑΣ στις συζητήσεις πάνω στο καράβι. Ωστόσο στη γλώσσα των στεριανών η «Νοτιάς»  διατηρείται. Για τους στεριανούς της νότιας Ευρώπης ο Νοτιάς είναι υγρός μπορεί να φέρει και τη βροχή και εάν συμβεί να είναι «μαλακός» προσφέρει έως και απόλαυση.  

οξειδώθηκα μες στον ΝΟΤΙΑ των ανθρώπων

μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο.

Οδυσσέας Ελύτης

Ο Γιάννης Τσαρούχης τον φαντάζεται νεαρό και αμούστακο να κρατάει πήλινο δοχείο νερού και να το αδειάζει. 

2.  ΛΕΒΑΝΤΕΣ και ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ

Ο ανατολικός άνεμος που έρχεται από την ανατολή είναι για τους ναυτικούς ΛΕΒΑΝΤΕΣ. Η λέξη, με λατινική καταγωγή, την χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι,  έχει σε μεγάλο βαθμό υιοθετηθεί και από τους Έλληνες, εκτοπίζοντας μέχρι ενός σημείου την ελληνικής καταγωγής Απηλιώτης.

Ο δυτικός άνεμος, στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ, όπως λέει και ο καπετάν Γρηγόρης. Η λέξη, με λατινική καταγωγή, την χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι, έχει λιγότερο περάσει στους στεριανούς Έλληνες οι οποίοι συνήθως προτιμούν την ελληνικής καταγωγής  ΖΕΦΥΡΟΣ. 

3.  ΓΡΕΓΟΣ και ΓΑΡΜΠΗΣ.

Ο Βορειοανατολικός άνεμος στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΓΡΕΓΟΣ. Για τους Βενετσιάνους που ταξίδευαν στη Μεσόγειο ήταν άνεμος grego «ερχόταν» δηλαδή από τη χώρα των Γραικών, την Ελλάδα.  Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας ο ίδιος άνεμος λέγεται ΜΕΣΗΣ.

Ο Νοτιοδυτικός άνεμος στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΓΑΡΜΠΗΣ, λέξη καταγόμενη από βενετσιάνικο garbin. Για τους στεριανούς Έλληνες είναι ΛΙΒΑΣ, λέξη με γιαγιά στην αρχαία Ελλάδα.

4.  ΜΑΪΣΤΡΟΣ και ΣΟΡΟΚΟΣ.

Ο Βορειοδυτικός άνεμος για τους ναυτικούς έχει το όνομα ΜΑΪΣΤΡΟΣ. Η λέξη,  λατινικής καταγωγής, συχνά αναφερόμενη και ως μαϊστράλι έχει κυριαρχήσει, και στην καθημερινή ζωή εκτοπίζοντας σε μεγάλο βαθμό την αρχαιοελληνική ΣΚΙΡΩΝ,

ενώ διατηρείται και ως μία από τις αγαπημένες στην ποίηση και στο τραγούδι.

   

και ο άλλος μαΐστρος με τ' απάνω του αψηλό μπογάζιΟδυσσέας Ελύτης

Κι όταν φυσάει το μαϊστράλι  αγκαλιαστοί κι αγάλι αγάλι

με το καράβι των ονείρων το τρελό    θα ρίξουμ' άγκυρα στης λήθης το γιαλό

( παλιό τραγούδι, που άρεσε στη γιαγιά )

Ο νοτιοανατολικός άνεμος για τους ναυτικούς είναι ο ΣΙΡΟΚΟΣ. Τον λένε και Σορόκο. Για τον ίδιο άνεμο διατηρείται στην ελληνική γλώσσα και η λέξη ΕΥΡΟΣ,  αλλά την  Σορόκο την προτιμούν οι ποιητές.

Ο Νίκος Καββαδίας, ναυτικός και ποιητής ταυτόχρονα,

μας έχει δώσει εκείνο το εκπληκτικό

«ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΟΥ ΤΑ ΚΥΒΕΡΝΟΥΣΕ ΣΟΡΟΚΑΔΑ»

Τη νύχτα σου’ πα στο καμπούνι μια ιστορία,

την ίδια που όλοι οι ναυτικοί λένε στη ράδα,

τα μάτια σου τα κυβερνούσε ΣΟΡΟΚΑΔΑ

κι όλο μουρμούριζες βραχνά : ''Φάλτσο η πορεία...

CAMBAY'S WATER, Πούσι, Νίκος Καββαδίας

β. Όταν η στεριά συναντά τη θάλασσα.

 ο ΜΠΑΤΗΣ        
Στο Παλαιό Φάληρο, όπως και σε κάθε παραθαλλάσιο τόπο, φυσάει και ΜΠΑΤΗΣ, άνεμος που κάνει συχνά την εμφάνισή του σε τραγούδια και σε ποιήματα

Ο ΜΠΑΤΗΣ με το διάφανό του φύσημα     Γέρνει πανί του ονείρου   Μακριά

Έρωτας την υπόσχεσή του μουρμουρίζει   Φλοίσβος

Οδυσσέας Ελύτης

Φυσάει ο ΜΠΑΤΗΣ φυσάει τ’  αγέρι  τρελό μικρό μου  δικό μου ταίρι

Τραγούδι αγαπημένο του κάποτε

Η ΦΥΣΙΚΗ.    Το νερό έχει πολύ μεγαλύτερη ειδική θερμότητα από το γήινο έδαφος, κι αυτό θα πει ότι μια μάζα εδάφους ζεσταίνεται πιο εύκολα από ίσης μάζας ποσότητα νερού.  Εξ άλλου η ηλιακή ακτινοβολία όταν πέφτει στο γήινο έδαφος απορροφάται σε μεγάλο βαθμό, ενώ φθάνοντας στην επιφάνεια της  θάλασσας διεισδύει σε μεγάλο βάθος μέσα στο νερό. Κατά το κύλημα, λοιπόν, της μέρας η στεριά θερμαίνεται πιο γρήγορα από τη θάλασσα με συνέπεια να θερμαίνεται πιο γρήγορα και ο αέρας που υπάρχει πάνω της . Ο αέρας συνεπώς πάνω από τη στεριά αποκτά μικρότερη πίεση από τον αέρα πάνω από τη θάλασσα με αποτέλεσμα να δημιουργείται ροή αέρα από τη θάλασσα προς τη στεριά. Είναι η θαλάσσια αύρα που οι Έλληνες τη λένε ΜΠΑΤΗ.

γ. Οι άνεμοι και οι εποχές

 Το ΜΕΛΤΕΜΙ

Ο Έρωτας. Το Αρχιπέλαγο.

Και η αμεριμνησία των μελτεμιών τουΟδυσσέας Ελύτης, ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ

Μελτέμι κυκλαδίτικο σε φέρνει πάλι πίσω

πως θελα να 'μουν θεός για να σε συγκρατήσω

 ( κυκλαδίτικο)

Μελτέμι μου μη σταματάς όπου φυσάς θα πάω

εσύ είσαι αυτό που έψαχνα γι’ αυτό και σ’ αγαπάω 

Το μελτέμι, λέξη τουρκικής καταγωγής, εμφανίζεται συχνά στα θερινά λεξιλόγια των ανθρώπων του Αιγαίου. Είναι άνεμος βορειοδυτικός που πνέει τους μήνες του καλοκαιριού – μέχρι και αρχές του φθινόπωρου – σε όλο σχεδόν το Αιγαίο. Οι αρχαίοι έλληνες τον έλεγαν «ετήσιο» και η σύγχρονη αγγλική λέξη για τους εποχικούς αυτούς ανέμους είναι Etesians.Είναι άνεμοι ψυχροί που δροσίζουν ευχάριστα το αιγαιοπελαγίτικο καλοκαίρι μολονότι επιβάλλουν ενίοτε και «απαγορευτικό» σε δρομολόγια μικρών σκαφών κυρίως.

Δημιουργούνται από ένα μεγάλο σύστημα υψηλών πιέσεων στα Βαλκάνια, βόρεια της Ελλάδας, και ένα σύστημα χαμηλών πιέσεων στην Μικρά Ασία.

δ. Το γήινο ανάγλυφο

ο ΒΑΡΔΑΡΗΣ της Θεσσαλονίκης

Φύσηξε ο Βαρδάρης και καθάρισε
Ήλιος λες και τελείωσε ο χειμώνας
Βγήκα μια βόλτα και μπροστά της βρέθηκα
Στάθηκα κι απόμεινα κοιτώντας

Νίκος Παπάζογλου

Φύσηξε τρελός Βαρδάρης

κάνει κρύο δυνατό

μη δακρύζεις κι αμφιβάλλεις

σαν Θεό μου σ’ αγαπώ

 Κώστας Βίρβος

( τραγούδι του Μίμη Πλέσσα)

Φύσαγε βαρδάρης,  στην Θεσσαλονίκη

και δεν είχα φράγκο,  ούτε για το νοίκι

Κώστας Βίρβος

( τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα)

Με το ίδιο όνομα  το ΠΟΤΑΜΙ και ο ΑΝΕΜΟΣ. 700 περίπου χρόνια μετά τον Χριστό, σε εποχή Βυζαντινής αυτοκρατορίας  οι μογγόλοι Βαρδάροι εισβάλλουν στην κοιλάδα του Αξιού για να εγκατασταθούν τελικά εκεί, καλλιεργώντας εδάφη που τους παραχωρήθηκαν. Γρήγορα αφομοιώθηκαν  από τους ντόπιους πληθυσμούς αλλά άφησαν τη λέξη Βαρδάρης ως συμπληρωματικό όνομα του ποταμού Αξιού – σε σύγχρονες σλαβικές γλώσσες, ο ποταμός  λέγεται  Вардар  Βαρδάρ - αλλά και στο όνομα του τοπικού ανέμου ο οποίος έπνεε και εξακολουθεί να πνέει στην περιοχή.

Ο Βαρδάρης κάνει περιοδικά την εμφάνισή του στη Θεσσαλονίκη ως ένας ξηρός βοριάς – ή βορειοδυτικός άνεμος – μεγάλης ταχύτητας.  Η εμφάνισή του στη Θεσσαλονίκη σχετίζεται και με το γήινο ανάγλυφο της περιοχής. Προέρχεται από το υψίπεδο των Σκοπίων και εισβάλλει στην ελληνική περιοχή από το άνοιγμα ανάμεσα στα βουνά Πάικο και Μπέλες. Διαρκεί δύο περίπου ημέρες και ενίοτε και τρεις έως τέσσερεις, αλλά κάνει αρκετές εμφανίσεις κατά τη διάρκεια της χρονιάς

ο ΛΙΒΑΣ που «καίει τα σπαρτά»

Των εχθρών τα φουσάτα περάσαν

σαν το ΛΙΒΑ που καίει τα σπαρτά

( το λέγαμε στο στρατό ως εμβατήριο)

Ο Λίβας, ένας από τους οκτώ του ανεμολόγιου, στο ελλαδικό ανάγλυφο είναι άνεμος ισχυρός αλλά πριν απόλα  ξηρός και θερμός. Η «γέννησή» του σχετίζεται με το ανάγλυφο της περιοχής. Αναπτύσσεται στην υπήνεμη πλευρά ενός ορεινού όγκου όταν ο ατμοσφαιρικός αέρας αναγκαστεί να υπερπηδήσει τον ορεινό αυτό όγκο.
Κατά την ανύψωσή τους στην προσήνεμη πλευρά, οι αέριες μάζες, εκτονώνονται αδιαβατικά και ψύχονται . Τα νέφη που σχηματίζονται δίνουν, συνήθως, βροχή κι ελευθερώνονται έτσι μεγάλα ποσά υδρατμών. Στη συνέχεια, ο σχεδόν χωρίς υδρατμούς αέρας που ξεπερνά τις κορυφές των ορεινών όγκων κατεβαίνει στην υπήνεμη πλευρά, συμπιέζεται αδιαβατικά και θερμαίνεται για να φθάσει έτσι θερμός και πολύ ξηρός στα  χαμηλά υψόμετρα.

Για πολλά από τα φυτά του πλανήτη μας ο αέρας αποτελεί μια μηχανή του σεξ. Το σιτάρι, το κριθάρι, το καλαμπόκι, τα ένα σωρό λουλούδια  και όχι μόνο για να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητες επικονίασης διασπείρουν τη ΓΥΡΗ τους και ο πιο άμεσος τρόπος είναι να την εναποθέσουν στον αέρα. Και αυτό συμβαίνει σε πάνω από τα εννέα δέκατα της χλωρίδας του πλανήτη Γη. Τα ανεμόφυλλα φυτά παράγουν εκπληκτικές ποσότητες γύρης – ένας θύσανος αραβοσίτου παράγει έως και 5 εκατομμύρια κόκκους γύρης και ένα απλό φύσημα του ανέμου είναι ικανό να μεταφέρει την πανάλαφρη ΓΥΡΗ μισό χιλιόμετρο μακριά μέσα σε ένα δευτερόλεπτο, μια ταχύτητα υπερηχητική.  Η γύρη ταξιδεύει έτσι δεκάδες χιλιόμετρα σε ψάχνοντας για ταίρι. Για όσα ζουν στο βόρειο ημισφαίριο ο ΜαρτιοΑπρίλιος είναι εποχή που η ιεροτελεστία  συντελείται με μεγάλους ρυθμούς .

Γλώσσες του κόσμου

Οι Έλληνες λένε αέρας και άνεμος, οι αγγλόφωνοι   air και wind στην αγγλική, 

Για τους Τούρκους ο αέρας είναι hava, χαβά – τη λέξη τη χρησιμοποιούν μεταφορικά και οι Έλληνες. Για τον άνεμο λένε rüzgar , ενώ στην αλβανική ο αέρας είναι αγέρ ajër,  και ο άνεμος era. Από κει και πέρα  

ΣΕ ΓΛΩΣΣΕΣ ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ

air, vent στη γαλλική  aire, viento στα ισπανικά    aria, vento στα ιταλικά

ar, vento  λένε οι Πορτογάλοι   aer, vânt οι Ρουμάνοι

ΣΕ ΓΛΩΣΣΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ

Luft, Wind στα γερμανικά lucht, wind, ολλανδικά luft vind σουηδικά

luft vind δανέζικα       air vind νορβηγικά

ΣΕ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΛΑΒΙΚΕΣ   Με λατινική γραφή

powietrze , wiatr  πολωνικά     vzduchu, vítr  τσέχικα

zrak, vjetar  κροάτικα    zraka, veter σλοβένικα

Με κυριλλική γραφή

воздуха, ветер ρώσικα    въздух, вятър βουλγάρικα    ваздух, вјетар σέρβικα

ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

levegő, szél ουγγρικά       ilmassa, tuuli φιλανδικά

Για περισσότερα εδώ